Quy Tắc Đưa Ra Quyết Định Khó KhănDưới Góc Nhìn Kinh Tế Học

“Bất cứ khi nào bạn không thể đưa ra quyết định mình nên làm gì, thì hãy chọn hành động để dẫn lối sự thay đổi.”

Nhà thơ người Áo Rainer Maria Rilke khuyên nhủ các độc giả trong dòng cuối bài thơ của mình “Archaic Torso of Apollo” bằng câu “Bạn phải thay đổi cuộc đời mình.” Đó là một câu kết bất ngờ. Dành toàn bộ bài thơ để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một bức tượng Hy Lạp cổ đại, Rilke thực sự vươn qua ngoài trang giấy để lay động đôi vai người đọc, thúc giục chúng ta thay đổi bản thân – sử dụng quỹ thời gian đang dần rút ngắn của chúng ta trên Trái đất một cách khôn ngoan như nhà điêu khắc của Apollo đã làm.

Nhưng thay đổi cuộc đời là một vấn đề lớn. Nó cần rất nhiều sự nỗ lực và năng lượng cảm xúc. Và thường rất khó dự đoán trước liệu rằng một bước ngoặt kịch tính có thực sự khiến chúng ta hạnh phúc và viên mãn hơn hay không, hay đó sẽ là sai lầm lớn nhất trong cuộc đời bạn từ trước tới giờ, và chúng ta sẽ thu mình lại trong một mớ vụn vặt của sự hối tiếc.

Vì thế, chúng ta băn khoăn về việc có nên bỏ việc, chuyển nghề, bắt đầu khởi nghiệp hay là quay lại trường học, đắn đo vô số ưu và nhược điểm. Trong kinh tế học hành vi, hiện tượng này được gọi là thiên vị nguyên trạng (status quo bias). Đa phần mọi người thay vì chấp nhận rủi ro và đi theo con đường khác để hướng tới một cuộc sống khác, họ có xu hướng thích gắn bó với hoàn cảnh hiện tại, bất kể có tệ đến mấy.

Theo một nghiên cứu mới của Steven Levitt, nhà kinh tế học của Đại học Chicago và đồng tác giả của Freakonomics, được công bố trên Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế của Đại học Oxford, chỉ ra rằng đó là bản năng mà chúng ta nên cố gắng chống lại.

Để thực hiện nghiên cứu, ông đã mời những người đang gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định tham gia tung đồng xu kỹ thuật số ngẫu nhiên trên trang web FreakonomicsExperiments.com. Những câu hỏi được đặt ra đi từ “Tôi có nên bỏ việc không?”, “Tôi có nên chia tay với người yêu của mình không?”, đến những câu “Tôi có nên quay lại trường học không?”. Kết quả tung xu sẽ là câu trả lời cho họ. Mặt của đồng xu ngửa (mặt có hình người) thì họ nên hành động; còn mặt sấp (mặt không có hình người) thì họ vẫn giữ nguyên với hiện trạng.

Cuối cùng, 20.000 đồng xu được lật – và những người tung đồng xu ngửa đã thay đổi lớn cho biết rằng họ hạnh phúc hơn đáng kể so với trước đây, cả hai tháng và sáu tháng sau đó nữa.

“Dữ liệu từ thử nghiệm của tôi cho thấy tất cả chúng ta sẽ tốt hơn nếu từ bỏ nhiều hơn,” Levitt nói trong một thông cáo báo chí. “Dựa trên kinh nghiệm thực tế, một phương pháp ngón tay cái (rule of thumb) trong việc đưa ra quyết định là, bất cứ khi nào bạn không thể quyết định mình nên làm gì, hãy chọn hành động đại diện cho một sự thay đổi, thay vì tiếp tục giữ nguyên hiện trạng”.

“Từ bỏ nhiều hơn” nghe có vẻ giống như một lời khuyên kỳ lạ trong bối cảnh đại dịch đang hoành hành trên thị trường lao động. Những người đủ may mắn vẫn có thu nhập ổn định và có bảo hiểm sức khỏe có thể khá cảnh giác với việc từ bỏ những thứ tuyệt vời chưa biết trước.

Nhưng hãy tìm hiểu sâu hơn một chút, và quy tắc ngón tay cái được đề xuất của Levitt được nhắc đến ở trên hóa ra là lời khuyên không bao giờ lỗi thời và thậm chí có thể có ý nghĩa quan trọng hơn trong những biến động hiện tại của kỷ nguyên Covid-19. Chúng ta có xu hướng duy trì hiện trạng, nhưng điều đó làm tổn thương chính chúng ta.

Lật đồng xu, tạo thay đổi

Có rất nhiều cảnh báo đối với thử nghiệm này, đã thu thập dữ liệu trong suốt một năm bắt đầu từ năm 2013. Có một điều, như Levitt giải thích, nhóm chủ đề hoàn toàn không phải là ngẫu nhiên. Những người tham gia tự chọn vào cuộc thử nghiệm thông qua các kênh truyền thông xã hội khác nhau liên kết với Freakonomics, và họ là những người trẻ, nam và có trình độ học vấn cao. Những người này cũng đang hưởng ứng một lời kêu gọi dành riêng cho họ – những người đang chực chờ đưa ra một quyết định khó khăn. Tất cả điều này có nghĩa là những người tham gia có thể tuân theo kết quả của một lần tung đồng xu ngẫu nhiên hơn người bình thường. (Theo nghiên cứu, những người tung đồng xu ngửa có khả năng báo cáo việc thực hiện thay đổi cao hơn khoảng 25% so với những người tung đồng xu sấp).

Kết quả cũng đúng khi những người làm theo hướng dẫn tung đồng xu có thể có nhiều khả năng trả lời các cuộc khảo sát tiếp theo vài tháng sau đó hơn là những người phớt lờ sự chỉ dẫn của đồng xu. Những người hài lòng với kết quả thực hiện thay đổi cũng có khả năng điền vào các cuộc khảo sát nhiều hơn những người thất vọng với kết quả. Cuối cùng, sau khi trải qua một sự thay đổi lớn trong cuộc đời, bạn sẽ thích thú khi nghĩ về cuộc sống của bạn hiện tại đã trở nên tốt đẹp như thế nào hơn là việc báo cáo rằng bạn có lẽ đã mắc sai lầm và sẽ làm lại nếu có thể.

Ngoài ra, cần lưu ý rằng thông điệp của nghiên cứu về lợi ích của việc thay đổi tình trạng hiện tại áp dụng một cách cụ thể cho những người đang lo lắng về việc nên hay không nên bắt đầu hành động. Trong thuật ngữ kinh tế học, họ đang suy nghĩ tại điểm cận biên (on the margin). Những người chủ yếu bằng lòng với công việc của họ có thể sẽ không làm theo hướng dẫn của việc tung đồng xu kỹ thuật số nếu nó yêu cầu họ bỏ việc và nếu họ làm theo, họ sẽ không cảm thấy hạnh phúc hơn. Không ai gợi ý rằng tất cả chúng ta hãy bắt đầu sống cuộc sống của mình giống như chúng ta là những kẻ phản diện tâm thần trong phim “Không chốn dung thân”. Nếu hiện tại đang diễn ra tốt đẹp, hãy kiên trì với nó!

Nhưng ngay cả khi giải thích cho những hạn chế này, kết quả của nghiên cứu vẫn gợi ý một cách để thoát ra khỏi những vòng lặp của sự chần chừ và do dự đầy phiền muộn mà mọi người thường mắc phải khi suy nghĩ về các quyết định quan trọng trong đời. Nếu lựa chọn giữa hành động hay không hành động và bạn thực sự không chắc chắn chọn cái nào, hãy chọn hành động.

Toàn bộ khái niệm lo lắng về việc liệu có thực hiện một thay đổi lớn trong cuộc đời có vẻ như là một điều xa xỉ ngay bây giờ. Đại dịch và hậu quả kinh tế về sau đã buộc rất nhiều người phải thay đổi — cho dù điều đó liên quan đến việc sa thải hoặc đột nhiên phải cân bằng giữa làm việc với chăm sóc con cái toàn thời gian. Một số người thậm chí có thể cảm thấy như thể họ đã mất kiểm soát đối với hướng đi của cuộc đời mình, ít nhất là vào lúc này.

Nhưng vào giai đoạn bất ổn hiện tại, và tương lai không chắc chắn của chúng ta, cũng cho thấy rằng chúng ta không phải lúc nào cũng có thể tin tưởng vào tình trạng hiện tại. Sự lựa chọn bây giờ không nhất thiết phải là bỏ việc hay tiếp tục; công việc của bạn có thể bị loại bỏ bất cứ lúc nào. Tương tự như vậy, nếu bạn đang ở trong số những người không có việc làm ngay bây giờ, câu hỏi “tôi có nên bắt đầu kinh doanh của riêng mình không” mang một ý nghĩa khác, vì giải pháp thay thế có thể chỉ là tiếp tục tìm việc.

Xu hướng muốn giữ nguyên trạng được dự đoán dựa trên sự do dự của chúng ta trong việc thực hiện thay đổi trừ khi chúng ta chắc chắn rằng lợi ích lớn hơn rủi ro. Chúng ta lo sợ về những gì chúng ta có thể mất hơn là vui mừng về những gì chúng ta có thể đạt được. Nhưng hiện tại, thật không may, các khoản lỗ cứ đang tăng dần lên bất kể chúng ta có làm gì đi chăng nữa. Hầu như không thể chơi mọi thứ một cách hoàn toàn an toàn được. Và vì vậy, chúng ta có thể sẵn sàng lắng nghe quy tắc ngón tay cái của Levitt và chọn hành động đại diện cho sự thay đổi.

Bạn đã cố gắng quyết định liệu có nên bỏ trốn khỏi thành phố để về quê sống đúng không? Bây giờ là lúc để mua một vài con gà; tỷ lệ cược là bạn sẽ làm việc từ xa theo một trong hai cách. Bạn có phải là người lên kế hoạch tổ chức sự kiện đang cân nhắc về một sự thay đổi nghề nghiệp liên quan đến việc thực hiện nhiều lợi ích xã hội hơn đúng không? Với lịch làm việc bị xóa sạch các sự kiện trong thời gian này, bạn thực sự có thể bắt đầu nó ngay bây giờ.

Nếu may mắn, đại dịch Covid-19 sẽ sớm giảm bớt, và nền kinh tế sẽ phục hồi. Nhưng ngay cả khi cuộc sống được cải thiện, bạn nên nhớ rằng hiện trạng thường không ổn định và đáng tin cậy như người ta tưởng.

Trở lại năm 2008, giữa một cuộc suy thoái lịch sử khác, nhà văn Sady Doyle đã đưa ra những suy ngẫm của riêng mình về sự hấp dẫn sai lầm của việc giữ hiện trạng. Cô ấy viết: